قانون، برای جنین پیش از مرحله تولد، حقوقی در نظر گرفته است و با رشد تدریجی نوزاد در رحم مادر به تدریج حمایت‌های قانون‌گذار هم افزایش پیدا می‌کند. مهم‌ترین جرمی که در دوران بارداری ممکن است علیه نوزاد ارتکاب یابد سقط جنین است که علاوه بر دیه مجازات‌هایی را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، در شرایطی، قانون‌گذار اجازه سقط جنین را داده است. در ادامه موارد قانونی و غیرقانونی سقط جنین را بررسی می‌کنیم.

  تعریف سقط جنین

سقط جنین اصطلاحاً عبارت است از اقدام به خروج غیرطبیعی حمل قبل از موعد طبیعی وضع حمل، به وسیله مادر یا هر کس دیگر، به قصد نابود کردن جنین به صورتی که جنین خارج شده از رحم زنده نباشد. سقط جنین از نظر شرعی و قانونی حرام و ممنوع است و کسی که به این جرم دست بزند مجازات خواهد شد. البته به صورت استثنایی اجازه سقط جنین داده می‌شود.

  سقط قانونی

با وجودی که در کشور ما سقط جنین غیر قانونی است اما قانون در مواردی آن را آزاد اعلام کرده است و برخی از مادران که ادامه بارداری برای آنها خطرناک است قبل از پایان 19 هفتگی می‌توانند مجوز سقط درمانی را از پزشکی قانونی دریافت کنند. با وجود قانون در مواردی سقط بدون مجوز انجام می‌شود که جنبه جنایی پیدا می‌کند و قانون برای آن مجازات‌هایی را در نظر گرفته است. بد نیست بدانید که مجوز سقط قانونی جنین فقط در مراکز استان‌ها صادر می‌شود و حتی در استان تهران با وجود بیش از 18 مرکز، فقط یک مرکز اجازه صدور این مجوز را دارد. البته باید به این نکته نیز توجه شود که تصویب قانون سقط درمانی به این معنی نیست که هر مادری که بیماری خطرناکی دارد یا جنین او دچار ناهنجاری باشد برای سقط مراجعه کند بلکه راهی است که امکان انتخاب را به افراد می‌دهد. زنان باردار باید توجه داشته باشند که حتی اگر شرایط سقط درمانی را داشته باشند در صورت عبور از بارداری بالای 19 هفته نمی‌توان برای صدور مجوز کاری کرد و اگر اقدام به سقط غیرقانونی کنند سقط جنایی محسوب می‌شود و مطابق قانون با کادر پزشکی و فرد خاطی برخورد می‌شود.

در حال حاضر در این زمینه مشکل عمده برای صدور مجوز سقط درمانی برای ناهنجاری جنین است زیرا این موارد با سونوگرافی ساده قابل تشخیص نیست و باید آزمایش ژنتیک انجام شود که روند کار را کمی سخت می‌کند. تمام افرادی که به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند معمولاً باید نامه قضایی داشته باشند و تنها موردی که نیاز به نامه قضایی ندارد مادرانی هستند که برای سقط درمانی و دریافت مجوز مراجعه می‌کنند ما برای آنکه زمان از دست نرود سریعاً این گونه افراد حتی پس از تشکیل پرونده به کارشناسان معرفی می‌شوند تا ابتدای امر سن بارداری مشخص شود و در کوتاه‌ترین زمان ممکن بررسی‌ها آغاز شود تا در صورت واجد شرایط بودن مجوز سقط را دریافت کند.

در مجموع یعنی هر چند عمده‌ترین دلایل سقط، خطر جانی برای مادر، تهدید سلامت، تهدید روان، ناهنجاری جنینی، جنین‌های ناشی از بارداری‌های ناخواسته یا تجاوز جنسی، دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است اما گاهی هم مادر بدون هیچ دلیلی خواهان سقط جنین است.

  شرایط سقط جنین قانونی

ابتدا باید متذکر شد که رسیدگی به دعوای سقط جنین بر اساس قانون جدید حمایت خانواده بوده و از سوی دیگر قانون در شرایط استثنایی امکان سقط جنین را فراهم آورده است که به شرایط سقط درمانی معروف است. این شرایط عبارتند از:

1- تشخیص قطعی سه پزشک

2- تایید مراجع قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب سختی و آزار مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی وی همراه باشد.

3- سقط جنین باید قبل از دمیدن روح (فر ماهگی) باشد. بنابراین خیلی زود باید برای درخواست مجوز اقدام کرد که فرصت از دست نرود.
فر- مادر رضایت داشته باشد.

  روند گرفتن مجوز

با فرض اینکه مادر درخواست کننده شرایط را داراست باید دنبال تهیه مجوز باشد. برای گرفتن مجوز نیز به مدارکی نیاز دارد. این مدارک شامل ارائه شناسنامه زن و شوهر، سه قطعه عکس تمام رخ، تصویر صفحات اول و دوم می‌شود.

یکی دیگر از این مدارک باید برای گرفتم مجوز حتماً همراه داشته باشد شناسنامه و معرفی‌نامه از پزشک متخصص معالج به همراه سونوگرافی معتبر است. البته با هزینه‌های رسیدگی به پرونده نیز باید از سوی متقاضی پرداخت شود.

بد نیست این را نیز بدانید که مجوز سقط درمانی بعد از چهار ماهگی صادر نخواهد شد، بنابراین باید درخواست را سریعاً تهیه و تقدیم کرد زیر این مهلت که از دست برود دیگر مجوز سقط صادر نخواهد شد و در صورت صدور شرایط بسیار سخت‌تری خواهد داشت.

در محله بعدی متقاضی باید مدارک را به مراجع صلاحیت‌دار که همان پزشکی قانونی است تقدیم کند. به عبارتی درخواست بررسی و صدور مجوز سقط جنین به ادارات کل پزشکی قانونی استان‌ها و مراکز پزشکی قانونی شهرستان‌ها تقدیم می‌شود. سازمان پزشکی قانونی به این درخواست رسیدگی و تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند.

درست است که قانون برای صدور مجوز سقط جنین اجازه مادر را کافی می‌داند اما معمولاً اجازه پدر هم گرفته می‌شود تا دیگر خدای ناکرده مشکلی ایجاد نشود. سپس بعد از تهیه همه مدارک سازمان پزشکی قانونی به مدارک متقاضیان رسیدگی می‌کند و اگر مشکلی در تهیه مدارک وجود نداشته باشد با صدور مجوز سقط درمانی که از وظایف سازمان پزشکی قانونی است این عمل انجام می‌شود.

  مجازات ها

قانون جدید مجازات اسلامی برای مرتکبان اقدام به سقط غیر قانونی مجازت‌هایی در نظر گرفته شده است. یکی از انواع این مجازات‌ها پرداخت دیه است.

دیه سقط جنین به ترتیب زیر است:

1- نطفه‌ای که در رحم مستقر شده است، دوصدم دیه کامل2- علقه که در آن جنین به‌صورت خون بسته درمی‌آید، چهارصدم دیه کامل3- مضغه که در آن جنین به‌صورت توده گوشتی درمی‌آید، شش‌صدم دیه کامل4- عظام که در آن جنین به‌صورت استخوان درآمده، لکن هنوز گوشت روییده نشده است، هشت‌صدم دیه کامل5- جنینی که گوشت و استخوان‌بندی آن تمام شده، ولی روح در آن دمیده نشده است، یک‌دهم دیه کامل6-دیه جنینی که روح در آن دمیده شده است، اگر پسر باشد، دیه کامل و اگر دختر باشد، نصف آن و اگر مشتبه باشد، سه‌چهارم دیه کامل البته باید این مطلب را نیز بدانید که علاوه بر دیه یکسری مجازات‌های تعزیری نیز برای سقط جنین پیش بینی شده است یعنی سقط غیرقانونی مجازات‌های دیگری هم به‌دنبال دارد. براین اساس هرگاه دراثر جنایت واردشده بر مادر، جنین از بین برود، علاوه‌ بر دیه یا ارش جنایت بر مادر، دیه جنین نیز در هر مرحله‌ای از رشد که باشد، پرداخت می‌شود.

باید این را نیز در نظر داشت که هرگاه زنی جنین خود را در هر مرحله‌ای که باشد، به عمد، شبه‌عمد یا خطا از بین ببرد، دیه جنین حسب مورد توسط مرتکب یا عاقله او پرداخت می‌شود و هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد، به‌منظور حفظ نفس مادر سقط شود، دیه ثابت نمی‌شود.

مطابق قانون مجازات اسلامی سابق نیز نیز هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگر موجب سقط جنین زن شود به 6 ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شد و اگر عالما و عامدا زن حامله‌ای را راهنمایی به استفاده از ادویه یا وسایل دیگری می‌کرد که در نتیجه آن جنین وی سقط شود، به حبس از سه تا 6 ماه محکوم می‌شد و یا اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می‌کردند وسایل سقط جنین فراهم می‌ساختند یا مباشرت به اسقاط جنین می‌کردند به حبس از دو تا پنج سال محکوم می‌شدند.

  برخی اطلاعات کلی

ممکن است در این میان این پرسش ایجاد شود که «آیا در مجازات سقط جنین تفاوتی میان مشروع یا نامشروع بودن جنین وجود دارد؟»بایدبدانید که سقط جنین ناشی از ارتباط نامشروع مانند سقط جنین مشروع دارای کیفر و مجازات است و قانون‌گذاردر این باره تفاوتی قائل نشده است.

همچنین ممکن است سقط در اثر حادثه‌ای مانند حادثه رانندگی رخ دهد. در این رابطه نیز قانون‌گذار ساکت نیست. برابر قانون اگر حادثه رانندگی منجر به سقط جنین شود علاوه بر جنبه عمومی جرم که اگر راننده مقصر باشد مجازات حبس یا جزای نقدی را تحمل کند مکلف به پرداخت دیه جنین به اولیای دم است و اگر حادثه فقط منجر به وضع حمل قبل از موعد طبیعی شود ولی آسیبی به جنین وارد نیاید فقط از حیث جنبه عمومی به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد و چنانچه حادثه منجر به مرگ مادر و سقط جنین شود علاوه بر جنبه عمومی جرم باید دیه مادر و جنین را نیز در صورت مطالبه اولیای دم بپردازد. دیه جنین پس از چهار ماهگی اگر پسر باشد دیه کامل یک انسان و اگر دختر باشد نصف دیه کامل خواهد بود.